Piaseczyński (Piasoczyński) Stefan Konstanty h. Lis (przed 1633–1691), rotmistrz, poseł na sejmy, kasztelan brzeski litewski, potem wojewoda smoleński. Był synem Jakuba i Anny z Krasnosielskich, bratem Jana (zob.) i Kazimierza (zob.). W r. 1648 był posłem bracławskim na sejm elekcyjny. Zapewne w tym czasie rozpoczął służbę wojskową w chorągwi któregoś z krewniaków. Krótko, od 1 VII 1652, był rotmistrzem chorągwi kozackiej zwiniętej w czerwcu 1653. W r. 1654 posłował na sejm nadzwycz. z województwa bracławskiego; był już wówczas podstolim bracławskim. Od 1 IV 1655 był rotmistrzem chorągwi kozackiej. Jesienią t.r. dowodził pułkiem jazdy liczącym 273 konie. Dn. 12 X t.r. podpisał wraz z innymi oficerami grupy Aleksandra Koniecpolskiego instrukcję dla posłów do Karola Gustawa, która stała się podstawą poddania tej dywizji Szwedom. Jednakże już w lutym 1656, razem z A. Koniecpolskim, Janem Sobieskim i Dymitrem Wiśniowieckim, pod naciskiem żołnierzy, wysłał P. listy poddańcze do Jana Kazimierza, a następnie w nocy z 23 na 24 II połączył się z dywizją Stefana Czarnieckiego. W kwietniu t.r. przebywał we Lwowie, gdzie otrzymał od króla (10 IV) list przypowiedni na skwadron (kilka kompanii) dragonii. Chorągiew kozacką miał nadal. Zapewne nie brał udziału w bitwie pod Warką (7 IV 1656), natomiast uczestniczył w bitwie warszawskiej (29–31 VII t.r.) jako pułkownik jazdy. W r. 1659 był ponownie posłem sejmowym z województwa bracławskiego, wszedł do deputacji, mającej przygotować zawarcie ewentualnego traktatu pokojowego z Moskwą. Wybrano go nadto do komisji lwowskiej, powołanej w celu zapłaty wojsku. W r. 1660, już jako starosta nowogródzko-siewierski, dostał się do niewoli moskiewskiej podczas zdobywania Czortkowa przez oddziały podlegle Wasylowi Szeremietiewowi. P. rychło zdołał zyskać sobie zaufanie tego wodza, namawiał go do podjęcia działań zaczepnych sądząc, że doprowadzi to do jego klęski. Zabrany przez Szeremietiewa na wyprawę cudnowską, zapewne został uwolniony po jego kapitulacji (1 XI). Wydania P-ego domagali się przedstawiciele Rzpltej od Kozaków w ugodzie z 17 X. W r. 1661 oddziały P-ego przystąpiły do związku wojskowego i po jego rozwiązaniu w r. 1663 zostały zwinięte.
W r. 1661 był P. posłem z woj. bracławskiego na sejm i z tegoż sejmu – deputatem na Trybunał Skarbowy w Radomiu oraz komisarzem do podpisania traktatu pokojowego z Rosją. Był następnie posłem bracławskim na sejm 1662 r. i wszedł do powołanej wówczas komisji przy królu, senatorach rezydentach oraz urzędnikach koronnych i litewskich. Powierzono mu także poselstwo na sejm w r. 1664, lecz nie został dopuszczony do obrad z powodu ciążącej na nim banicji (w związku z procesami majątkowymi). Prowadził w tym okresie działalność na rzecz marszałka w. kor. Jerzego Lubomirskiego. Na przełomie 1664 i 1665 r. wraz z Samuelem Czaplicem werbował dla Lubomirskiego jazdę, następnie dowodził w jego wojsku w okresie rokoszu pułkiem jazdy. Wiosną 1665 r. posłował na sejm z województwa bracławskiego. Brał udział w bitwie pod Częstochową (4 IX), a zapewne i w kampanii 1666 r. Formalnie pozbawiony podstolstwa bracławskiego (22 VII 1665 nadano je Zbigniewowi Bliskowskiemu), utrzymał się jednak przy tym urzędzie. Posłował z województwa bracławskiego na sejm w r. 1666 i na sejm nadzwycz. w r. 1668, na którym podpisał akt abdykacji Jana Kazimierza. W elekcji 1669 uczestniczył jako starosta bracławski, złożył podpis pod aktem wyboru Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Wiosną 1670 był członkiem poselstwa woj. czernihowskiego Stanisława K. Bieniewskiego do rokowań z Piotrem Doroszenką, brał udział w zawarciu we wrześniu t.r. układu z Michałem Chanenką. Posłował z woj. bracławskiego na sejm jesienny 1670. Utrzymywał P. ścisłe kontakty z Radziwiłłami, m. in. z Bogusławem, z ramienia którego zajmował się drobnymi sprawami majątkowymi (1668), oraz z Michałem Kazimierzem, hetmanem polnym lit., dla którego np. werbował agentów w Koronie (1671). Bliskie stosunki łączyły w tym czasie P-ego z Janem Sobieskim; m. in. przed drugim sejmem 1672 r. bywał często w Jaworowie oraz pełnił funkcję łącznika między Sobieskim a Radziwiłłami. P. był posłem na obydwa sejmy 1672 r., gdzie jako stronnik malkontentów występował przeciwko Michałowi Korybutowi. Przyczynił się poważnie, zapewne z poduszczenia Krzysztofa Grzymułtowskiego, kaszt. poznańskiego, do zerwania pierwszego sejmu, oświadczając 14 III, że nie może przyznać sejmowi «activitatem» w sprawie obmyślenia sposobu obrony kraju i aukcji wojska. W czasie drugiego sejmu t.r., razem z dwoma braćmi Łukomskimi, wywołał w izbie poselskiej (8 VI) awanturę, nie pozwalając wychodzić z niej posłom i żądając załatwienia egzorbitancji przed radzeniem o obronie kraju. W czasie tej awantury, tylko dzięki pomocy posłów z województwa krakowskiego i sandomierskiego, uniknął P. śmierci z rąk szlachty. Dn. 1 VII brał udział w naradzie malkontentów w Warszawie i podpisał akt konfederacji. T.r. został kasztelanem brzeskim litewskim.
W jesieni 1672 zaciągnął P. «swoim kosztem i dobrze munderowane» dwie chorągwie: pancerną i dragońską, które weszły do komputu od 1 V r.n.; chorągiew pancerna była w kompucie do końca 1675 r., zaś o chorągwi dragońskiej nie posiadamy żadnych informacji. Na czele tych jednostek P. brał zapewne udział w kampaniach wojennych Sobieskiego w l. 1673, 1674 i 1675. W r. 1674 podpisał wraz z województwem brzeskim litewskim akt elekcji Jana III Sobieskiego. Na sejmie 1676 r. (koronacyjnym) był reprezentantem kompromisowego rozwiązania dalszych losów wojny tureckiej, łącząc akcję pokojową z przygotowaniami wojskowymi. Został na tym sejmie wyznaczony na deputata «do boku królewskiego» oraz na komisarza dla rozpatrzenia skarg województwa wołyńskiego na szkody, czynione przez wojsko litewskie. Na sejmie 1678 wszedł ponownie do grona deputatów przy królu, powołano go nadto na jednego z komisarzy do traktatów z Moskwą. W r. 1684 był P. kandydatem do buławy polnej litewskiej, lecz z powodu negatywnego stanowiska dworu nie otrzymał hetmaństwa. W r. 1685 był znowu komisarzem senatu do rozstrzygnięcia pretensji województwa wołyńskiego i Polesia kijowskiego o szkody wyrządzone przez wojska litewskie. W r. 1687 został P. wojewodą smoleńskim. Niewyjaśnione pozostają stosunki P-ego z elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem; np. w czasie sejmu 1667 r., jak sugeruje korespondencja dyplomatów elektora, otrzymał P. tytułem pensji 600 zł od jego agentów. Pozostawał także w bliskich kontaktach z dyplomatami rosyjskimi (zapewne od r. 1661), m. in. z kniaziem Iwanem B. Repninem (1682). Współczesna opinia szlachecka określała P-ego jako człowieka «burzliwego» charakteru, a jego sprawy majątkowe i stosunki polityczne budziły wiele niechęci. Cieszył się natomiast popularnością w środowisku żołnierzy koronnych.
Dzięki królewskim nadaniom P. stał się jednym z zamożniejszych właścicieli ziemskich na Ukrainie. W czerwcu 1651 Jan Kazimierz zezwolił Janowi Piaseczyńskiemu, star. nowogródzko-siewierskiemu, na sprzedaż dóbr: Sośnica, Głuchów i Pohar w woj. czernihowskim na rzecz jego stryjecznych bratanków: Stefana, Jana i Kazimierza. Transakcja ta, z dodaniem nowych dóbr: Nowe Młyny, Ostroróg i Fawroszczyzna, została następnie potwierdzona na sejmie 1659 r. i przez zainteresowanych w r. 1661. W czerwcu 1660 podstoli krakowski Tobiasz Morsztyn ustąpił P-emu swe prawa do tenuty ostrołęckiej (2 miasta i 13 wsi) za 15 000 złp. W sierpniu 1661 król zezwolił Stanisławowi J. Jabłonowskiemu, strażnikowi w. kor., odstąpić P-emu dożywocie na wsiach: Bilmacz, Bana, Hule, Skazeniki, Zdanowce, Rudki, Kowanów i Juhny w woj. bracławskim. T.r. chorąży wyszogrodzki Wacław Lasocki z żoną Jadwigą ustąpili P-emu swe prawa dożywotnie do dóbr sinnickich w pow. kaniowskim. Po traktacie andruszowskim utracił P. dobra w województwie czernihowskim i na Siewierszczyźnie. Przyznane mu w r. 1679 odszkodowanie (7 000 złp.) otrzymał w r. 1681. W r. 1688 majątek P-ego uległ powiększeniu dzięki zapisowi ze strony byłego hetmana zaporoskiego Pawła Tetery. Otrzymał wówczas m. in. dobra Ilińce i Wysock w woj. wołyńskim oraz starostwo bracławskie. W zamian miał wypłacić pewną sumę na ręce matki i krewnych Tetery. Transakcja ta spotkała się z nieprzychylną opinią szlachty, która chciała przeznaczyć majątek po Teterze na wykup jeńców z niewoli tatarskiej i tureckiej. P. prowadził w tym czasie liczne procesy (m. in. z kolegium jezuitów warszawskich, z rodziną Tetery), które ciągnęły się i po jego śmierci aż do połowy w. XVIII. W kwietniu 1670 Atanazy Czerlenkowski, bazylianin, zapisał P-emu prawem wieczystej darowizny swoje dobra w woj. bracławskim: miasteczko Sieliszcze (Nowy Czerlenków) z zamkiem oraz z 10 wsiami. Na miejscu zniszczonego Sieliszcza król zezwolił P-emu w r. 1675 założyć miasteczko Nowy Piaseczyn z prawem odbywania jarmarków. W różnych okresach P. prowadził nie znane nam bliżej sprawy majątkowe, m. in. ze spadkobiercą pierwszej żony Dymitrem Żabokrzyckim, podczaszym wiłkomierskim, Jerzym Boguszewskim, miecznikiem smoleńskim, oraz z Marcinem Zamoyskim, woj. bracławskim (1682). Zmarł P. w r. 1691.
P. był żonaty trzykrotnie: jego pierwszą żoną była Teresa z Wannerów (wg Uruskiego Wańciówna), drugą – Łucja Teresa z Drewińskich (zm. ok. 1676), wdowa po Aleksandrze Żabokrzyckim, trzecią – Zofia Barbara z Firlejów (córka Andrzeja, star. śnirdyńskiego), wdowa po Janie Tarnowskim. Z pierwszego małżeństwa miał synów: Jerzego, star. ułanowskiego i nowogródzkiego, oraz Mikołaja Stefana (zm. 1689). Miał P. nadto (zapewne także z pierwszą żoną) cztery córki: Helenę, zamężną Leszczyńską, Krystynę, zamężną Romanowską, Magdalenę, zamężną Chlebowską, i Annę, bernardynkę.
Niesiecki; Uruski; Elektorowie; Elektorów poczet.; – Hniłko A., Wyprawa cudnowska w 1660 r., W. 1931 s. 39–41; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898 II 388, III 131–9, 143, 167–8, 177, 304; Kubala L., Wojna szwecka w r. 1655 i 1656, W. 1913 s. 137, 278, 410–11, 472; Majewski W., Bitwa pod Mątwami, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1961 VII cz. 1 s. 51, 53, 79; Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wr. 1976; Ochman S., Sejmy lat 1661–1662, Wr. 1977; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1939; Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1958–61 IV 508, 530, V 498, VI 230, 248, VII 410; tenże, Wojsko polskie w drugiej połowie XVII w., W. 1965; Wojna polsko-szwedzka, W. 1973; Wójcik Z., Między traktatem andruszowskim a wojną turecką, W. 1968; tenże, Rzeczpospolita wobec Turcji i Rosji 1674–1679, Wr. 1976; – Akta grodz. i ziem., X 277, 290; Arch. Jugo-Zap. Rossii, Cz. II t. 2 s. 47, 73, 76, 120, 173, 194, 299, 323, 452, 475, Cz. IV t. 1 s. XXV–XXVI; Chrapowicki J. A., Diariusz, Cz. 1., Wyd. T. Wasilewski, W. 1978; «J. z P.», List z Ukrainy. Archiwum w Lipówce, „Kron. Wiad. Krajowych i Zagran.” 1857 nr 176 s. 5–6, nr 180 s. 4–5; Jemiołowski M., Pamiętnik… 1648–1679, Lw. 1850 s. 146; Listy z czasów Jana III i Augusta II, Wyd. W. Skrzydylka i G. B. U., Kr. 1870 s. 80; [Lubomirski J.], Wojna polsko-moskiewska pod Cudnowem, Oprac. A. Hniłko, W. 1922; Ojczyste spominki, Wyd. A. Grabowski, 1845 II 301–3; Pamjatniki izdannye Kommissieju dlja razbora drevnich aktov, I 183; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, I–II; Sobieski J., Listy do Marysieńki, Oprac. L. Kukulski, W. 1979; Woliński J., Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1966 XII cz. 2 s. 277–8; Vol. leg., IV 253, 587, 607 (mylnie jako Kazimierz), 692, 787, 880, 1019, 1024, V 276, 320, 335, 352, 552, 614, 712; Załuski, Epistolae, I 342; – AGAD: Arch. Skarbu Kor. II nr 62, Metryka Kor., t. 192 k. 171v.–172v., t. 200 k. 29v.–30v., t. 201 k. 399v.–400v., t. 202 k. 174v.–148, t. 371 k. 49v.–51v., Libri Legationum, t. 25 k. 333, Arch. Skarb. Wojsk., Dz. 85 nr 78 s. 152–161, Arch. Publ. Potockich, II t. 33 s. 283, Arch. Radziwiłłów, Dz. II t. 12 nr 1703, Dz. V, pudło 2565 nr 11590 (korespondencja P-ego z Radziwiłłami z l. 1668–78), Arch. Zamoyskich, t. 483 (korespondencja P-ego z M. Zamoyskim z l. 1665, 1682); Arch. Państw. w Kr.: Archiwum Dzikowskie Tarnowskich nr 135 (Arch. rodziny Piaseczyńskich do r. 1639); B. Czart.: rkp. 155 nr 72, 84, 85, rkp. 164 s. 132–3, 150, 155–6, 212, 224, 245, 247, rkp. 169 nr 157, rkp. 425 s. 449; B. Jag.: rkp. 7871 IV k. 66–67, rkp. 7872 IV k. 21; B. Kórn. rkp. 385 k. 85; B. Ossol. rkp. 4153 II s. 154–62, 166–177, rkp. 4158 III (korespondencja Jerzego Piaseczyńskiego), rkp. 11574 II k. 375–86; B. PAN w Kr.: Teki Pawińskiego, nr 8338 k. 536v.– 537; – Życiorys P-ego, opracowany przez Ewę Dubas-Urwanowicz i Jerzego Urwanowicza, w Materiałach Red. PSB.
Marek Wagner